مسواک مضر یا مفید

بهترین زمان برای مسواک‌زدن چه زمانی است؟

اغلب ما گاهی مسواک می‌زنیم. بیش‌تر عادات و باورهای قدیمی در خصوص این کار لوکس، هم‌چنان رایج و متداول است. اما چه میزان از این عادات، مبنای منطقی و علمی دارد؟

• بهترین زمان مسواک‌زدن چه زمانی است؟
• آیا بعد از غذا مسواک بزنیم؟
• چرا باید از دندان‌شیری محافظت کرد؟
• آیا مسواک‌زدن می‌تواند مضر باشد؟

همه می‌دانیم که دندان یک لایهٔ محافظ دارد به نام مینا. اگر مینا خانم از بین برود، دندان سوراخ می‌شود و عصبش فاسد شده و می‌میرد و الی‌آخر. حالا باید دید برای جلوگیری از این اتفاق چه باید کرد؟

دشمن دندان

یک تصور اشتباه این است که غذا (بخصوص شیرینی‌جات عزیز) دشمن دندان هستند. درحالی‌که غذا مستقیماً کاری با دندان ندارد. دشمن نادیدنی و اصلی دندان، اسید است. اسید مینا را حل می‌کند و از بین می‌برد. البته خراشاندن دندان توسط صاحب دندان، به مقولهٔ خریت برمی‌گردد که بعداً به آن می‌رسیم.

اما این اسید چرا وجود دارد؟ نخیر وجود ندارد. بلکه دهان ما حاوی باکتری‌هایی است که در ترکیب با مواد قندی این اسید را به وجود می‌آورند. به عبارتی اگر این باکتری نبود، اسیدی نبود. اما اگر این اسید نباشد، غذای خورده شده مثل سنگ در دلمان جا خوش می‌کند و بعد واویلا. به عبارتی چرخهٔ لازم حیات ما همین است که غذا بخوریم، باکتری‌های دهان‌مان وارد غذا بشوند و در ترکیب با قند، اسید تولید بشود و این اسید چرخهٔ خرد شدن غذا را شروع کند که خلاصه‌اش می‌شود مراحل هضم غذا.

بنابراین همهٔ این مراحل لازم است و طبیعت هم‌زمان با تولید چیزی، ضد آن را هم به‌وجود می‌آورد. مشکل وقتی است که تعادل بین این تولید و تخریب از بین برود.

عامل مهم تعادل

باکتری‌های دهان مرتباً مشغول تکثیر هستند. اما وقتی آب دهان‌مان را قورت می‌دهیم مقدار زیادی باکتری را به داخل معده می‌فرستیم که آن‌جا سر به نیست می‌شوند. بنابراین قورت دادن آب‌دهان نقش مهمی در کم کردن مقدار باکتری دارد. یکی دیگر از کارهای بزاق، رساندن کلسیم (که نقش مهمی در استحکام مینا دارد) به دندان است. بزاقی که دائما از روی دندان‌ها سر می‌خورد، در واقع آن را با کلسیم آبکاری می‌کند.

چه زمانی این تعادل به هم می‌خورد؟ وقتی‌که آب‌دهان را قورت نمی‌دهیم. چرا؟ چون اصلاً نیست که قورتش بدهیم. و این یعنی چه زمانی؟ موقع خواب. چرا در هنگام خواب بزاق‌مان ترشح نمی‌شود؟ چون به آن احتیاجی نداریم. غذایی نیست که نیاز به هضم آن باشد.

حالا که بزاق بسیار کم شده، پولیش ِ کلسیم هم کم می‌شود و دندان در منتهای ضعف استحکام خود قرار می‌گیرد. آب‌دهانی هم نیست که به شکل مکانیکی باکتری‌ها را به معده بفرستد و باکتری مرتباً زیادتر و زیادتر می‌شود. اما تا اسید تولید نشود، خطری متوجه مینا نیست.

حالا صبح شده و ما هستیم و یک دهان بویناک، که جناب باکتری در تولید این بو قبول زحمت کرده‌اند و حالا هم منتظر یک مادهٔ قندی است تا وحشیانه به آن حمله کند. هر شکلی از نشاسته، همان مادهٔ قندی محسوب می‌شود. بیش‌تر ما با صبحانه، نان می‌خوریم و به‌خاطر انباشت باکتری، انگار انفجار اسیدی رخ می‌دهد. در این شرایط است که مینای کم کلسیم شده، بیش‌ترین آسیب را می‌بیند.

این تذکر لازم است که فقط نشاسته این بساط را در نمی‌آورد. قند موجود در آب‌میوه‌ها، لبنیات و هر شکلی از چربی هم می‌تواند به هنگام شکسته شدن، اسید آزاد کند. یعنی هر چیزی که بخوریم بالاخره کار به تولید اسید می‌کشد. مگر این‌که هوا بخوریم.

راه کم کردن خطر

مسواک‌کردن دندان بعد از بیدار شدن ساده‌ترین و مؤثرترین راه برای خارج کردن حجم قابل‌توجهی باکتری است. ضمن این‌که فلوراید خمیردندان، بار اسیدی دهان را کمتر می‌کند.

قبل از خوردن صبحانه مسواک بزنید.

مسواک بعد از غذا

ازآنجاکه در جریان خوردن غذا، مینا خانم مرتباً در حال معاشرت با جناب اسید هستند از استحکام همیشگی خود دور می‌شود. بنابراین بلافاصله بعد از خوردن یک غذای شیرین یا ترش، نباید مسواک زد. سایش دندان توسط مسواک بسیار بیش از آن‌چه فکر می‌کنیم می‌تواند به دندان لطمه بزند.

بنده خودم یک صبح در پایان صبحانه، یک لیوان آب‌پرتقال نوش‌جان کردم  و بعد بلافاصله مسواک زدم. و مصیبت آغاز شد.

آن زمان بود که فهمیدم احساس کچل شدن مینای دندان چه احساس وحشتناکی است. تمام‌ روز نه تنها دندان‌درد داشتم بلکه برخورد کوچک‌ترین نسیمی به دندانم و حتی نفس کشیدن با دهان باز، موجب تیر کشیدن دندان‌هایم می‌شد. این موضوع چند روز ادامه پیدا کرد و حتی در ماه‌های بعد، گاهی همین درد برمی‌گشت. دندان‌پزشکم گفت که خیلی شانس آوردم که کار بدتر از این نشد.

بعد از خوردن مواد اسیدی (مثل آب‌میوهٔ مرکبات) تا سی دقیقه نباید مسواک زد.

نظافت دهان بعد از غذا

بهترین حالت، شستن دهان با آب است و بعد از گذشتن مدت‌زمانی، می‌شود مسواک زد. لازم به ذکر است که روند نرم شدن مینا، سریع‌تر از سفت شدن مجددش است. برای همین باید به مینای دندان فرصت داد.

نکتهٔ مهم بعد از خوردن غذا، تمیز کردن بین دندان‌هاست کاری که با مسواک به خوبی انجام نمی‌شود. بنابراین مؤثرتر این است که از نخ‌دندان یا چیزهایی که هیچ سایشی برای دندان ایجاد نکند، استفاده کنیم.

دندان‌های شیری

وقتی‌که بچه بودیم می‌گفتند این‌ها که بالاخره می‌ریزند. بنابراین وقتی همه‌اش ریخت مراقب دندان‌های دائمی باش که تا آخر عمر همین را خواهی داشت. و حال‌ آنکه امروزه فکر می‌کنند اگر بشود تا حد ممکن دندان شیری را نگه داشت، به عمر دندان دائمی خواهیم افزود.

هر چند نمی‌دانم که اگر دندان شیری سالم بماند، معنایش این است که دندان دائمی که همان زیر، جا خوش کرده، درنخواهد آمد؟

مسواک قبل از خواب

هنوز بخش مهمی از دندان‌پزشکان (به گمانم اغلب اروپایی‌ها) این زمان را مهم‌ترین موقع می‌دانند. دلیلش هم روشن است. ساعت‌های متمادی دندان و مواد غذایی با هم خلوت می‌کنند و خدا داند که چه شود! برای همین خیلی مهم است که قبل از خواب تا حد ممکن دهان عاری از مواد غذایی بشود. بنابراین جمع‌بندی نهایی اغلب پزشکان این است که دو بار مسواک‌زدن، قبل از خواب و پس از بیداری، بسیار مطلوب است.

پی‌نوشت:
آنچه که خواندید بر پایهٔ روش‌های مورد قبول دندان‌پزشکی در آمریکاست. همان‌طور که اشاره‌ای داشتم، هنوز بسیاری از دندان‌پزشکان اروپایی بر اهمیت مسواک قبل از خواب تأکید دارند اما مخالفتی هم با مسواک ناشتا ندارند. به نظر من منطق آمریکایی‌ها ها بسیار مستدل و دقیق‌تر بود. قضاوت با خودتان. 

منابع

Mayo Foundation for Medical Education and Research

When and how often should you brush your teeth?

http://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/adult-health/expert-answers/brushing-your-teeth/faq-20058193

Dentistry IQ Network: RDH Magazine

Brush before eating

http://www.rdhmag.com/articles/print/volume-24/issue-2/columns/periodontics/brush-before-eating.html

Scott Frey, Board Certified Orthodontist

Should you brush your teeth before or after breakfast?

https://www.quora.com/Should-you-brush-your-teeth-before-or-after-breakfast